Metale ziem rzadkich (ang. rare earth elements, REE) to grupa 17 pierwiastków chemicznych, takich jak neodym, dysproz czy cer. Są kluczowe dla nowoczesnych technologii – od smartfonów i samochodów elektrycznych, przez turbiny wiatrowe, po broń i półprzewodniki. Chiny dominują na światowym rynku, dostarczając około 80-90% tych metali, co daje im ogromną przewagę strategiczną.
Aktualne wydarzenia
W październiku 2025 roku Chiny znacząco zaostrzyły swoje kontrole eksportowe. 9 października ogłoszono “Ogłoszenie nr 61 Ministerstwa Handlu”, które rozszerza restrykcje na pięć dodatkowych pierwiastków ziem rzadkich (m.in. gadolin, terb i holm), obok siedmiu wcześniej objętych (w tym neodym i prazeodym). Wprowadzono też dodatkowe wymagania licencyjne, szczególnie dla importerów z sektora półprzewodników i obrony. To najsurowsze regulacje dotąd, obejmujące nie tylko surowce, ale też magnesy permanentne i technologie przetwarzania.
Wcześniej, w kwietniu 2025, Chiny nałożyły kontrole na siedem REE i powiązane produkty, a w czerwcu udzielono wyjątkowych licencji dla niektórych firm. W tym samym roku lista rozszerzyła się o inne krytyczne surowce, jak wolfram, ind, bizmut, tellur i molibden.
📊 Interesujesz się spółkami dywidendowymi?
Zapisz się na nasz newsletter i otrzymuj zestawienia, analizy i aktualne TOP-y dywidendowych spółek z Polski, USA i świata – prosto na maila.
🎁 BONUS: eBOOK „Jak mądrze inwestować w akcje" – gotowa do pobrania od razu po zapisie.
Chiny są przekonane, że po przegranej Rosji, Zachód obróci się przeciwko Chinom, stąd Chiny przestały się zgadzać na przeznaczanie metali ziem rzadkich dla zachodniego przemysłu zbrojeniowego.
Dlaczego Chiny to robią?
To narzędzie geopolityczne i ekonomiczne. Pekin chroni swoje zasoby naturalne (Chiny mają największe złoża, będąc jednocześnie monopolistą w ich przetwarzaniu), ale też wywiera presję na Zachód, zwłaszcza USA, w kontekście wojny handlowej i rywalizacji technologicznej. Restrykcje mają na celu:
- Ograniczanie dostępu do strategicznych materiałów: Firmy zagraniczne muszą ubiegać się o chińskie licencje, co spowalnia produkcję w kluczowych sektorach, jak chipy i broń.
- Promowanie samowystarczalności: Zachód (USA, UE) jest zależny od Chin, co motywuje Pekin do używania REE jako “broni ekonomicznej”.
- Reakcja na sankcje: W odpowiedzi na amerykańskie restrykcje (np. na Huawei), Chiny kontrują, zagrażając łańcuchom dostaw w obronie i zielonej energii.
Zastosowanie i konsekwencje
Te kontrole zagrażają globalnym łańcuchom dostaw. USA ostrzegają przed zakłóceniami w produkcji dronów i rakiet. Firmy jak JL MAG Rare-Earth Co. dostały licencje, ale ogólnie eksport spadł, co podnosi ceny i zmusza kraje do dywersyfikacji. Australia i USA rozwijają własne kopalnie, ale poza wydobyciem, trzeba te pierwiastki również umieć przetworzyć. Analitycy przewidują, że to tylko tymczasowa gra (prawdopodobnie mylnie).
Metale ziem rzadkich to nie “rzadkie w występowaniu” w sensie geologicznym. Ich złoża są rozproszone po świecie, ale są trudne w wydobyciu i przetwarzaniu. To czyni je nieodzownymi w setkach aplikacji. Grupa 17 pierwiastków, w tym neodym, dysproz, cer czy europ, wykazuje unikalne właściwości magnetyczne, luminescencyjne i katalityczne, które rewolucjonizują branże od elektroniki po energię odnawialną.
Magnesy
Jednym z kluczowych zastosowań są stałe magnesy neodymowo-żelazowo-borowe (NdFeB), zawierające neodym i dysproz. Są one podstawą silników elektrycznych w samochodach elektrycznych (EV) i turbinach wiatrowych. Na przykład dysproz zwiększa odporność magnesów na wysokie temperatury, co jest niezbędne w hybrydowych pojazdach Tesli czy turbinach Siemens Gamesa, gdzie jedno urządzenie może zużywać do 600 kg REE. Bez nich efektywność konwersji energii w odnawialnych źródłach spadłaby o 20-30%.
Elektronika
W elektronice i oświetleniu REE pełnią rolę w produkcji ekranów i diod LED. Europ i terb służą jako fosfory, nadając kolor wyświetlaczom smartfonów i telewizorów OLED. Bez nich kolory byłyby blade i mniej żywe. Cer z kolei jest składnikiem katalizatorów w żarówkach i piecach, a także w polerowaniu szkieł optycznych dla smartfonów Apple czy Samsunga. W banknotach euro REE jak europ powodują fluorescencję pod UV, zapobiegając fałszerstwom.
Medycyna i sektor obronny
Sektor medyczny i obronny również zależy od REE. Gadolin jest kluczowy w kontrastach do rezonansu magnetycznego (MRI), gdzie poprawia obrazowanie tkanek. Globalnie zużywa się go w milionach skanów rocznie. W lotnictwie i broni prazeodym wzmacnia stopy metali w silnikach odrzutowych i pociskach kierowanych, jak w amerykańskich F-35.
Energetyka odnawialna i przemysł chemiczny
W energetyce odnawialnej i chemii REE katalizują reakcje. Lantan i cer w konwerterach katalitycznych samochodów redukują emisje spalin o 90%. Neodym w bateriach litowo-jonowych (np. w EV Nissana Leaf) poprawia gęstość energii. W produkcji wodoru, holm i erb wspomagają elektrolizę, przyspieszając zieloną transformację.
Te przykłady ilustrują, dlaczego REE są technologicznymi metalami. Ich brak paraliżuje innowacje. Jak podkreśla raport NETL, setki zastosowań, od rafinacji ropy po komputery kwantowe, czynią je krytycznymi dla gospodarki.
Ekonomiczne konsekwencje kontroli eksportowej
Restrykcje Chin z 2025 roku wywołały natychmiastowe wstrząsy na rynkach. Eksport magnesów REE spadł o ponad 50% w porównaniu do 2024 roku, co spowodowało gwałtowny wzrost cen.,W Europie neodym podrożał o 30-40% w ciągu tygodnia po ogłoszeniu zarządzenia nr 61. Firmy motoryzacyjne, takie jak BMW, Suzuki i Ford, zgłosiły opóźnienia w produkcji EV. To może kosztować branżę miliardy dolarów strat. W USA, gdzie import REE z Chin stanowi 80% dostaw, prognozuje się wzrost kosztów komponentów elektronicznych o 15-20%, co uderzy w konsumentów.
Długoterminowo, te kontrole przyspieszają inflację surowcową i zakłócają globalne łańcuchy dostaw. Kraje zależne od importu, jak Japonia czy Niemcy, notują braki w komponentach, co spowalnia inwestycje w zieloną energię. Analitycy z Wood Mackenzie ostrzegają, że bez dywersyfikacji, globalny PKB może stracić 0,5-1% rocznie do 2030 roku z powodu wyższych kosztów technologii.
Geopolityczne i strategiczne implikacje
Kontrole eksportowe to nie tylko ekonomia to broń chińska w rywalizacji z Zachodem. W kontekście napięć USA-Chiny, Pekin używa REE do kontrataku na sankcje, takie jak te na Huawei. Nowe restrykcje celują w sektory obronne i półprzewodnikowe, zagrażając bezpieczeństwu narodowemu. Na przykład w USA produkcja dronów i rakiet (np. systemy HIMARS) zależy od gadolinu i terbu, co według CSIS może opóźnić dostawy o miesiące, osłabiając gotowość militarną. Warto to rozumieć w kontekście wojny na Ukrainie.
Globalnie to eskalacja wojny surowcowej. Chiny sygnalizują gotowość do dalszych kroków, co wpływa na sojusze. Od Ukrainy po Azję Środkową, gdzie państwa szukają alternatyw dla chińskich dostaw. Chatham House podkreśla, że te działania powinny zmobilizować Zachód do budowania odporności poprzez inwestycje w kopalnie w Australii czy Kanadzie. Co ciekawe, w Polsce mamy całą masę pierwiastków ziem rzadkich.
Wpływ na konkretne branże
- Motoryzacja i EV – Ford wstrzymał linie montażu w Michigan z powodu braku dysprozu, co dotknęło 10 tys. pojazdów. W Europie Volkswagen raportuje wzrost kosztów baterii o 25%.
- Obrona – Amerykańskie kontrakty na F-35 opóźnione o 3-6 miesięcy. Chiny blokują eksport holmu, kluczowego dla sensorów.
- Elektronika – Apple i Samsung zmagają się z niedoborami ceru do ekranów, co może podnieść ceny iPhone’ów o 5-10%.
- Energia odnawialna – Projekty turbin wiatrowych w Norwegii (Equinor) wstrzymane ze stratami rzędu 500 mln euro.
Te przypadki pokazują, jak tymczasowe restrykcje stają się katalizatorem zmian.
Reakcje świata
Zachód reaguje dywersyfikacją. USA inwestują 2 mld USD w kopalnie w Wyoming, UE uruchamia “REE Act” na 2026 rok, a Australia zwiększa wydobycie o 20%. Firmy jak JL MAG Rare-Earth otrzymały wyjątki (nadal otrzymują pierwiastki), ale ogólny eksport spadł. Recykling nie pomaga, gdyż obecnie tylko 1% REE jest odzyskiwanych.
Analitycy SFA Oxford widzą w tym zmianę globalnej władzy. Chiny mogą złagodzić restrykcje, by nie stracić rynku, ale napięcia trwają. Być może Chiny oczekuję, aby niektóre kraje głęboko im się pokłoniły.
Zaloguj się na swoje konto, aby zostawić swój komentarz.